Rodzina zastępcza to taka rodzina, która zapewnia opiekę i wychowanie dziecku pozbawionemu całkowicie lub częściowo opieki rodzicielskiej. Rodzina zastępcza może być również ustanowiona dla dziecka niedostosowanego społecznie.

Z dniem 1 stycznia 2012 roku weszły w życie przepisy ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej.

Nowa ustawa wyróżnia następujące formy rodzinnej pieczy zastępczej:

1. Rodziny zastępcze

• Spokrewnione
• Niezawodowe
• Zawodowe, w tym zawodowe pełniące funkcję pogotowia rodzinnego   i zawodowe specjalistyczne

2. Rodzinny dom dziecka.

Rodziny zastępcze spokrewnione

Funkcje rodzin zastępczych spokrewnionych będą pełniły jedynie następujące osoby: babcie, dziadkowie i rodzeństwo dziecka, czyli członkowie rodziny, na których zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym ciąży obowiązek alimentacyjny.

Rodziny zastępcze niezawodowe

Funkcję rodzin zastępczych niezawodowych będą mogły pełnić pozostali członkowie rodzin, lub osoby obce dla dziecka. W rodzinie w tym samym czasie może przebywać łącznie nie więcej niż 3 dzieci, lub osób, które osiągnęły pełnoletność w pieczy zastępczej. W razie konieczności umieszczenia w rodzinie zastępczej rodzeństwa, za zgodą rodziny zastępczej oraz po uzyskaniu pozytywnej opinii koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej, dopuszczalne jest umieszczenie w tym samym czasie większej ilości dzieci.

Rodziny zastępcze zawodowe

• specjalistyczne będą mogły zająć się dziećmi legitymującymi się orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, z różnymi dysfunkcjami, problemami zdrowotnymi, wymagającymi szczególnej opieki i troski, a także dziećmi przyjętymi na podstawie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, jak również małoletnimi matkami z dziećmi. W rodzinie tej może wychowywać się w tym samym czasie nie więcej niż troje dzieci. W rodzinie zastępczej zawodowej specjalistycznej nie można w tym samym czasie umieścić dzieci legitymującymi się orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności i dzieci na podstawie ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich. Rodziny te będą zobowiązane stale doskonalić swoje umiejętności, głównie poprzez szkolenia.
• o charakterze pogotowia rodzinnego, będą mogły przyjąć nie więcej niż troje dzieci. Umieszczenie następuje w sytuacji natychmiastowej konieczności odizolowania dziecka od środowiska rodzinnego bezpośrednio zagrażającego ich życiu lub zdrowiu. Dzieci przebywają w pogotowiu rodzinnym do czasu uregulowania ich sytuacji rodzinnej lub w przypadku braku możliwości powrotu do domu rodzinnego, do momentu umieszczenia w pieczy zastępczej, nie dłużej jednak niż na okres 4 miesięcy. W szczególnie uzasadnionych przypadkach okres ten może być przedłużony, za zgodą organizatora rodzinnej pieczy zastępczej do 8 miesięcy lub do zakończenia postępowania sądowego o:
  • powrót dziecka do rodziny;
  • przysposobienie;
  • umieszczenie w rodzinnej pieczy zastępczej.

Zawodowi rodzice zastępczy mają prawo do czasowego niesprawowania opieki nad dzieckiem w związku z wypoczynkiem, w wymiarze 30 dni kalendarzowych w okresie 12 miesięcy.

Rodzinny dom dziecka zapewnia dziecku całodobową opiekę i wychowanie, w szczególności zaspokaja potrzeby bytowe, rozwojowe, emocjonalne, społeczne oraz religijne dziecka; zapewnia dostęp do przysługujących świadczeń zdrowotnych; zapewnia kształcenie, wyrównywanie braków rozwojowych i szkolnych; umożliwia kontakt z rodzicami i innymi osobami bliskimi, chyba że sąd postanowił inaczej. W rodzinnym domu dziecka w tym samym czasie może przebywać łącznie nie więcej niż 8 dzieci oraz osób, które osiągnęły pełnoletność przebywając w pieczy zastępczej. W razie konieczności umieszczenia w rodzinnym domu dziecka rodzeństwa, za zgodą prowadzącego rodzinny dom dziecka oraz po uzyskaniu pozytywnej opinii koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej, jest dopuszczalne umieszczenie w tym samym czasie większej liczby dzieci.

Rodzinna piecza zastępcza zapewnia opiekę i wychowanie dziecku pozbawionemu częściowo lub całkowicie opieki rodzicielskiej. Ma za zadanie zapewnić dziecku warunki do rozwoju  i wychowania odpowiednie do jego stanu zdrowia, w tym: odpowiednie warunki bytowe, możliwość rozwoju fizycznego, psychicznego i społecznego, a także możliwość zaspokajania indywidualnych potrzeb dziecka, właściwej edukacji i rozwoju zainteresowań oraz odpowiednie warunki do odpoczynku i organizacji czasu wolnego. Intencją i założeniem rodzinnej opieki zastępczej jest jej tymczasowość, w związku z czym dziecko powinno przebywać w niej do momentu uregulowania sytuacji życiowej rodziny biologicznej. Dziecko może pozostać w pieczy zastępczej do uzyskania pełnoletności lub do momentu zakończenia nauki, nie dłużej niż do ukończenia 25 roku życia. Rodziny zastępcze sprawują opiekę w zastępstwie rodziców biologicznych, natomiast to rodzice biologiczni ustawowo reprezentują dziecko. Pod względem prawnym dziecko jest członkiem rodziny biologicznej, a w rodzinie zastępczej jedynie przebywa. Podczas sprawowania opieki rodzina zastępcza ma obowiązek utrzymywania kontaktów z rodziną naturalną w celu podtrzymywania więzi emocjonalnych łączących dziecko z rodzicami lub innymi bliskimi.

Kto może zostać rodziną zastępczą?

            Pełnienie funkcji rodziny zastępczej i prowadzenie rodzinnego domu dziecka może być powierzone osobom, które:

• dają rękojmię należytego sprawowania pieczy zastępczej;
• nie są i nie były pozbawione władzy rodzicielskiej, oraz władza rodzicielska nie jest im ograniczona ani zawieszona;
• wypełniają obowiązek alimentacyjny – w przypadku, gdy taki obowiązek w stosunku do nich wynika z tytułu egzekucyjnego;
• nie są ograniczone w zdolności do czynności prawnych;
• są zdolne do sprawowania właściwej opieki nad dzieckiem, co zostało potwierdzone zaświadczeniami o braku przeciwskazań zdrowotnych do pełnienia funkcji rodziny zastępczej lub prowadzenia rodzinnego dom dziecka, wystawionymi przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej;
• przebywają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
• zapewnią odpowiednie warunki bytowe i mieszkaniowe umożliwiające dziecku zaspokojenie jego indywidualnych potrzeb, w tym:
  • rozwoju emocjonalnego, fizycznego i społecznego,
  • właściwej edukacji i rozwoju zainteresowań,
  • wypoczynku i organizacji czasu wolnego.

          Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej wprowadza do Ośrodków Pomocy Społecznej Asystentów Rodziny, którzy będą pracować z rodzinami biologicznymi dzieci umieszczonych w rodzinach zastępczych oraz placówkach opiekuńczo – wychowawczych. Organizator rodzinnej pieczy zastępczej w Powiecie Tarnobrzeskim – PCPR zatrudnia koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej, który swoją opieką obejmuje rodziny zastępcze i umieszczone w nich dzieci. Swoją opieką obejmuje rodziny zastępcze, w tym spokrewnione, niezawodowe, zawodowe i rodzinne domy dziecka. Odpowiednio z asystentem rodziny, rodziną zastępczą lub osobą kierującą domem rodzinnym sporządza plan pracy z dzieckiem i rodziną. Kandydaci na rodziny zastępcze niezawodowe, zawodowe lub rodzinne domy dziecka zobowiązani są do uczestnictwa i ukończenia szkolenia organizowanego przez organizatora rodzinnej pieczy zastępczej. Szkolenie rodzin zastępczych spokrewnionych prowadzi się według indywidualnego planu szkolenia, w zależności od potrzeb rodziny i dziecka.

Finansowanie rodzin zastępczych

            Rodzina zastępcza oraz osoba kierująca rodzinnym domem dziecka otrzymuje pomoc pieniężną na każde umieszczone w niej dziecko. Jest to kwota nie niższa niż:

899 zł miesięcznie – w przypadku dziecka umieszczonego w rodzinie zastępczej spokrewnionej;

1361 zł miesięcznie – w przypadku dziecka umieszczonego w rodzinie zastępczej zawodowej, rodzinie zastępczej niezawodowej lub rodzinnym domu dziecka.